1. Anamnez (sorgulama): Hasta şikayetleri sorgulanır. Genelde 2 başlık halinde bu şikayetler toplanabilir: üretra denilen idrar kanalını tıkayıcı ve idrar akımını engelleyici belirtiler ve irritatif adı verilen idrar akımının tıkanması ile ilişkili olmayan belirtiler.
- Hastada tıkayıcı işeme bulguları mevcuttur:
- Hesitancy: (Duraksama)
- Hastanın idrarını yapmaya başlaması için normalden faza süre beklemesi (üretra darlığı darlığında da görülebilir)
- Projeksiyon azalması: İdrar akım gücü ve kalibresinin azalması: 20 ml/sn’den az olması
- Terminal dribbling: (İdrar bittikten sonra damlama)
- Mesane idrarla dolu olduğu halde idrar yapamama (Akut üriner retansiyon)
- Kesik kesik işeme
- İdrar bittikten sonra mesanede idrar kalması (Rezidü idrar hissi)
-Bunlara rahatsız edici (irritatif) bulgular genellikle eşlik eder.
- Frequency (Sık sık idrar yapmak)
- Noktüri (Gece idrara kalkmak)
- Urgency (Aniden idrara sıkışmak)
- Dizüri (İdrar yaparken yanma)
2. Fizik muayene:
Parmakla rektal muayene: (DRM) En bilgi verici yöntemdir.
Prostatın büyüklüğü, şekli, kıvamı, simetrisi ve kitle (nodül) varlığı değerlendirilir. Prostat büyümesi tanısı için ürolog öncelikle makattan parmakla muayene yapar. Birçok hasta bu muayene metodunu çok can sıkıcı bulur. Ancak tüm gelişmiş tanı metotlarına üstündür ve yapılması gereklidir. Prostatın önünde kemik yapı arkasında makat bulunduğundan başka bir yöntemle muayenesi mümkün değildir. Özellikle iyi huylu prostat büyümesinin kanserle ayırıcı tanısında çok değerlidir. Ultrasonografi ve PSA tetkikleri parmakla muayene ile koordine edildiğinde daha anlamlı sonuç verirler.
3. Laboratuar testleri:
PSA ve böbrek fonksiyonlarını da içeren rutin biyokimyasal değerlendirme yapılır.
PSA: Prostata spesifik antijen: Meninin sıvılaşmasından sorumlu bir enzimdir. Normalde prostat salgı hücrelerinden kanalcıklar yoluyla idrar yoluna atılır. Prostatın içinde salgı hücreleri ile damar hücreleri arasındaki bariyerler bozulursa, kan düzeyi artar. BPH’ da daha az yükselirken, prostat kanserinde ileri derecede yükselir.
4. İşemenin değerlendirilmesi:
-Uluslararası prostat semptom skoru (IPSS): Göreceli ve kişisel farklılıklar içermesine rağmen hastalara
uygulanmalıdır. Aynı zamanda tedavi öncesi ve sonrasının değerlendirilmesi için de gerekli bir değerlendirme sistemidir.
-Üroflowmetri: İdrar akım hızının ve akımın zamana göre değişiminin ölçülmesidir. En hızlı akım (Qmax) ve ortalama akım (Qav) hızları ile toplam işeme zamanı, işeme eğrisi ve toplam işenen miktar değerlendirilir. 150 cc’nin altındaki miktarlarda değerlendirme yapılmamalıdır.
-Sistometri, Basınç-Akım ölçümleri: Mesaneye yerleştirilen bir basınçölçer ile işeme öncesi, sırası ve sonrasında basınç kayıtları yapılır. Eş zamanlı olarak üroflowmetri ve rektal basınç kaydı da yapılabilir. Üroflowmetriden daha kompleks bir testtir ve genellikle çoğu hastada gerekmez.
5. Görüntüleme yöntemleri:
-Direk batın grafisi: Prostat kalsifikasyonları, mesane taşı görüntülenebilir.
-Ultrasonografi: Karından (abdominal) ve makattan girilerek (transrektal) yapılabilir. Dolu mesane gerekir. Prostatın büyüklüğü, doku homojenitesi, kapsülün durumu, adenom veya tümör varlığı saptanabilir. Prostatın orta lobunun mesane içine doğru büyümesi gözlenebilir. Böbreklerde ultrason ile hidronefroz, böbrek parankimi değişiklikleri, taş varlığı değerlendirilir.
-IVP: Üst üriner sistemde problemler ve taş varlığı saptanabilir. Mesane fazında selül ve divertikül varlığı, mesanenin kapasitesi, prostatın orta lobunun büyümesine bağlı “prostatik indentasyon” bulgusu, yine mesane içine doğru büyümüş prostatın, üreter alt uçlarını yukarı doğru itmesiyle “balık oltası-fishook” görüntüsü saptanabilir.
6-Girişimsel Yöntemler:
Sistoskopi: Sistoskopide idrar yolundan sokulan ışıklı bir aletle idrar kanalına ve mesane içerisine bakılır. Özellikle ameliyat planlanan hastalarda yapılabilir. Ameliyat tipinin belirlenmesinde çok değerli bilgiler verir. Ayrıca prostat büyümesinin yanında BPH’ya benzer semptomlar gösteren idrar yolu darlıkları gibi başka hastalıklarında belirlenmesini sağlar.